Τι είναι επιθετική συμπεριφορά;

Η επιθετική συμπεριφορά είναι ένα αρκετά συνηθισμένο φαινόμενο σε παιδιά νηπιακής ηλικίας και θα μπορούσε να ορισθεί σαν μια συμπεριφορά που στόχο έχει να βλάψει κάποιον άλλο με διάφορους τρόπους, λόγια και πράξεις και μπορεί να γίνεται συστηματικά.

Από τι μπορεί να προήλθε η επιθετική συμπεριφορά;

Κάθε παιδί είναι μοναδικό και ιδιαίτερο, επομένως οποιασδήποτε μορφής συμπεριφορά είναι σημαντικό να εξατομικεύεται και να διερευνάται στην κάθε περίπτωση ξεχωριστά. Η επιθετική συμπεριφορά από ένα νήπιο, ενδεχομένως να είναι ο τρόπος του παιδιού να επικοινωνήσει πως κάτι δεν πάει καλά και πως δεν μπορεί να εξωτερικεύσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του αλλιώς. Για παράδειγμα, μία αλλαγή στη ζωή του παιδιού (π.χ. νέο σπίτι, νέο μέλος στην οικογένεια, απώλεια, σχολείο), είναι πιθανό να προκαλέσει αρκετή δυσφορία στο παιδί, σαν αποτέλεσμα να υπάρχει δυσκολία προσαρμογής και έκφραση επιθετικής συμπεριφοράς σαν αποτέλεσμα εξωτερίκευσης των σκέψεων και συναισθημάτων του. Επιπλέον, η έλλειψη σημασίας και χρόνου που περνά το παιδί με τους σημαντικούς άλλους στη ζωή του, όπως επίσης και τα μη ικανοποιητικά ή πολύ αυστηρά όρια στην καθημερινότητα του, είναι πιθανό να προκαλέσουν αρκετή δυσφορία στο παιδί και σαν αποτέλεσμα επιθετική συμπεριφορά. Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό που το παιδί εκφράζει επιθετική συμπεριφορά παρά καμία μορφή εξωτερίκευσης των σκέψεων και συναισθημάτων του. Με αυτό το τρόπο το παιδί μας μας λέει πως κάτι δεν πάει καλά και δε ξέρω πως να το διαχειριστώ. Όπως ο πυρετός εξωτερικεύει μια μόλυνση, έτσι και η επιθετική συμπεριφορά εξωτερικεύει την ένταση και δυσφορία του παιδιού.

Τι γνωρίζουμε ερευνητικά για την επιθετική συμπεριφορά σε νήπια;

Βάση ερευνών, φαίνεται η επιθετική συμπεριφορά να είναι πιο συχνό και έντονο φαινόμενο στα αγόρια παρά στα κορίτσια. Εμφανίζεται έντονα γύρω στην ηλικία των δύο χρόνων, με κορύφωση την ηλικία των τεσσάρων, ενώ σιγά σιγά εξασθενεί. Επιπλέον, δεν είναι λίγες οι έρευνες που έχουν δείξει πως η υπερβολική χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών και η υπερβολική ώρα μπροστά σε οθόνες ενισχύουν την επιθετική συμπεριφορά, τόσο λόγω του περιεχομένου των παιχνιδιών, όσο και στην επίδραση στους νευρώνες του εγκεφάλου. Η υπερκινητικότητα φαίνεται επίσης να σχετίζεται με την επιθετική συμπεριφορά αφού φαίνεται πως αν ένα παιδί είναι υπερκινητικό, η ένταση στο σώμα του είναι πιθανό να εξωτερικεύεται και με επιθετική συμπεριφορά.

Σημαντικότητα ορίων και κανόνων.

Τα όρια και οι κανόνες είναι απαραίτητα στα παιδιά, τόσο στο σχολείο όσο και στο σπίτι, καθώς προσφέρουν το αίσθημα της ασφάλειας και της σταθερότητας. Για να είναι αποτελεσματικά τα όρια, χρειάζεται να είναι σταθερά και επαναλαμβανόμενα. Αν για παράδειγμα, αποφασίσει ο γονέας ότι δε θα δει το παιδί τηλεόραση για 1 ώρα αφού χτύπησε το μικρότερο αδελφάκι του, τότε ο γονέας χρειάζεται να ενημερώσει και να προειδοποιήσει το παιδί και έπειτα τηρεί την συνέπεια για την οποία έχει προειδοποιήσει. Είναι σημαντικό να γίνει επεξήγηση των ορίων στα παιδιά, τους λόγους που μπαίνουν και ποιες συνέπειες ακολουθούν την παραβίαση των ορίων και κανόνων. Επιπλέον, είναι αρκετά βοηθητική η θέσπιση κανόνων στο σπίτι και στο σχολείο να γίνεται σε συνεργασία με τα παιδιά, αφού αυτό τα κάνει να νιώθουν υπεύθυνα και πως ακούγονται. Η χρήση θετικής ενίσχυσης είναι σημαντική στη θέσπιση ορίων, κανόνων αλλά και καθημερινών δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα αντικαθιστούμε την έκφραση ‘Μην τρέχεις στο σπίτι’ με την έκφραση ‘Σκέφτομαι πως είναι καλύτερα να πάμε έξω να τρέξουμε που έχει περισσότερο χώρο’.

Τι είναι σημαντικό να αποφεύγω;

Η διαδικασία θέσπισης ορίων, τόσο για διαχείριση της επιθετικής συμπεριφοράς, όσο και άλλων συμπεριφορών, μπορεί να γίνει αρκετά προκλητική. Υπάρχουν αρκετά σημεία, μερικά εκ των οποίων θα αναφερθούν πιο κάτω, τα οποία μπορούμε να αποφύγουμε ή/και να περιορίσουμε στην αποτελεσματική θέσπιση ορίων. Για παράδειγμα, είναι σημαντικό να αποφεύγεται η χρήση του φαγητού ή/και γλυκού σαν μέθοδος επιβράβευσης ή τιμωρίας, όπως επίσης και η σύγκριση των επιτευγμάτων, των δυσκολιών και του ρυθμού επίλυσης προβλημάτων του παιδιού με οποιονδήποτε άλλο. Αρκετά σημαντικό είναι επίσης να αποφεύγουμε το να φωνάζουμε και να θυμώνουμε, αφού ένα παιδί δεν μπορεί να ακούσει, να συγκεντρωθεί και να κατανοήσει δυνατούς θορύβους, αλλά ήπιους και σταθερούς. Οι εκφράσεις του τύπου ‘πάντα’ ή ‘ποτέ’ είναι απαγορευτικές σε ένα παιδί, όπως επίσης και το να ασκείς σωματική βία επάνω τους. Τέλος, είναι σημαντικό να αποφεύγουμε να αντικαθιστούμε κάθε σπασμένο παιχνίδι του παιδιού με καινούργιο έπειτα από επιθετική συμπεριφορά, αφού χρειάζεται σε κάποια φάση να μείνει χωρίς το παιχνίδι που έσπασε για να αναγνωρίσει την συνέπεια της καταστροφής παιχνιδιών/ρούχων κλπ.

Ποιοι είναι μερικοί αποτελεσματικοί τρόποι διαχείρισης;

Είναι σημαντικό μία παράβαση κανόνων όπως η επιθετική συμπεριφορά να έχει συνέπειες. Επομένως είναι αρκετά βοηθητικό το να προσθέτω συνέπειες στη μη αποδεκτή συμπεριφορά, τις οποίες το παιδί γνωρίζει και έχει ήδη ενημερωθεί. Η πρώτη ενημέρωση για τις συνέπειες είναι προειδοποιητική, η δεύτερη είναι όριο το οποίο χρειάζεται να τηρείται.  Είναι σημαντικό να προσπαθούμε να γίνουμε καθρέφτης στα συναισθήματα του παιδιού μας, αφού αν δεν του τα πούμε εμείς, δε μπορεί να τα αναγνωρίσει από μόνο του ακόμη και του δίνουμε χώρο και χρόνο να τα εκφράσει. Δε χρειάζεται πάντα να βρίσκουμε λύση σε ένα πρόβλημα, αλλά να ακούμε το παιδί μας και να εμπεριέχουμε τα συναισθήματα του. Για παράδειγμα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εκφράσεις του τύπου ‘Βλέπω ότι είσαι θυμωμένος, θέλεις να μιλήσεις για αυτό; Τι έγινε;’. Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουμε πως στην ηλικία των δύο με τεσσάρων ετών, απομακρύνουμε αμέσως το παιδί από το σημείο όπου τον ερεθίζει και εκφράζει επιθετική συμπεριφορά. Δεν περιμένουμε να σταματήσει από μόνο του καθώς δεν είναι κατανοητό από το ίδιο ακόμη. Επιπλέον, αρκετά βοηθητική είναι η χρήση τεχνικών διαχείρισης των συναισθημάτων όπως η τεχνική της χελώνας και το να μάθει να ηρεμεί πριν επιστρέψει στο παιχνίδι του.

Ακόμη ένας βοηθητικός τρόπος διαχείρισης, είναι να προτείνουμε στο παιδί άλλους τρόπους έκφρασης των συναισθημάτων του αντί της επιθετικής συμπεριφοράς, οι οποίοι είναι αποδεκτοί, όπως για παράδειγμα να τρέξει στην αυλή, να βγάλει μία δυνατή κραυγή, να ρίξει πουλουκάκι στον τοίχο κ.α. Σημαντικό είναι επίσης να προσπαθούμε να ανταμείβουμε την σωστή συμπεριφορά και να μη δίνουμε τόση έμφαση στην αρνητική συμπεριφορά, όπως επίσης και να αγνοούμε συμπεριφορές του παιδιού που αποσκοπούν σε σημασία. Δίνοντας προτεραιότητα εκεί που είναι πιο σημαντικό να πειθαρχήσει, το παιδί μπορεί να βοηθηθεί στο να νιώθει ελεύθερο να εκφράζεται γνωρίζοντας τόσο τα δικά του όρια, όσο και τα δικά σας. Δε χρειάζεται για παράδειγμα, να μας βλέπει στα μάτια την ώρα που μιλάμε, αλλά απαγορεύεται να βγάζει το γλώσσα του. Η χρήση παραμυθιών φαίνεται να είναι αρκετά αποτελεσματική στην έκφραση των συναισθημάτων, όπως επίσης και το να ‘ακολουθώ’ μαζί με το παιδί μου ένα αγαπημένο ήρωα με σωστή συμπεριφορά και το αφήνω να ‘ταυτιστεί’ μαζί του, αφού η συμπεριφορά των παιδιών είναι μιμητική. Τέλος, η επικοινωνία με το σχολείο είναι καίρια για ενημέρωση των τρόπων που το διαχειρίζεται το σχολείο την επιθετική συμπεριφορά, ούτως ώστε οι τρόποι αυτοί να συνάδουν και να επεξηγούνται και στο σπίτι.

Η αναγνώριση, επικύρωση και το καθρέφτισμα των συναισθήματα των παιδιών, βοηθά στην έκφραση και εξωτερίκευση τους με λειτουργικό και υγιή τρόπο.

Χάρις Σταύρου, Κλινική Ψυχολόγος