Τι οδηγεί κάποιον σε αυτοκτονικό ιδεασμό;

Ο κοινός συνδετικός κρίκος μεταξύ των ανθρώπων που σκέφτονται την αυτοκτονία είναι η πεποίθηση ότι ο θάνατος είναι η μόνη λύση σε ένα σύνολο από συντριπτικά συναισθήματα. Το γοητευτικό στοιχείο της αυτοκτονίας είναι ότι θα τερματίσει επιτέλους αυτό τον αφόρητο τρόπο που αισθάνονται. Η τραγωδία της αυτοκτονίας είναι ότι η έντονη συναισθηματική δυσφορία συχνά τυφλώνει τους ανθρώπους σε εναλλακτικές λύσεις… όμως άλλες λύσεις είναι σχεδόν πάντα διαθέσιμες. Όλοι μας βιώνουμε συναισθήματα μοναξιάς, κατάθλιψης, αδυναμίας και απελπισίας, κατά καιρούς.

Ο θάνατος ενός μέλους της οικογένειας, η διάλυση μιας σχέσης, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και το αίσθημα της αναξιότητας και/ή οι μεγάλες οικονομικές απώλειες… μπορεί να χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε κάποια στιγμή στη ζωή μας. Επειδή η συναισθηματική σύνθεση του κάθε ανθρώπου είναι μοναδική, ο καθένας μας ανταποκρίνεται στις καταστάσεις με διαφορετικό τρόπο. Όταν σκέφτεστε αν κάποιος μπορεί να έχει τάσεις αυτοκτονίας, είναι σημαντικό να εξετάσετε την κατάσταση από τη δική του οπτική γωνία. Αυτό που μπορεί να φαίνεται μικρό ή ασήμαντο σε ένα άτομο μπορεί να είναι βαθιά δύσκολο για ένα άλλο. Αν κάποιος νιώθει καταβεβλημένος, μπορεί να δει την αυτοκτονία ως μια δελεαστική διέξοδο, ανεξάρτητα από το ποια είναι η κρίση.

Προτού δούμε τι συμβάλλει στο να έχει κάποιος αυτοκτονικές σκέψεις ας δούμε τι είναι ο αυτοκτονικός ιδεασμός.

Τι είναι οι αυτοκτονικές σκέψεις;

Ο αυτοκτονικός ιδεασμός, ή το να έχει κάποιος αυτοκτονικές σκέψεις και παρορμήσεις, είναι πολύ συχνό φαινόμενο. Υπολογίζεται ότι εκατομμύρια άνθρωποι σκέφτονται την αυτοκτονία, σχεδιάζουν μια απόπειρα αυτοκτονίας ή επιχειρούν να αυτοκτονήσουν και επιβιώνουν. Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι δεν υπάρχουν “τυπικά” αυτοκτονικά συναισθήματα, δεδομένου ότι όλοι όσοι έχουν αυτοκτονικό ιδεασμό τον βιώνουν διαφορετικά.

 Ο συνηθής αυτοκτονικός ιδεασμός περιλαμβάνει:

• Να νιώθεις βάρος ή θύμα
• Επιθυμία διαφυγής από ψυχολογικό ή σωματικό πόνο
• Ενοχές
• Απελπισία
• Μοναξιά
• Απώλεια
• Απόρριψη
• Ντροπή

Πιθανές αιτίες

Συχνά δεν είναι σαφές τι οδηγεί στην αυτοκτονικό ιδεασμό. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο θάνατος από αυτοκτονία δεν προκαλείται από αδυναμία, ελάττωμα της προσωπικότητας ή εγωισμό. Αυτές είναι στιγματισμένες εξηγήσεις του γιατί συμβαίνει η αυτοκτονία και μπορεί να αποθαρρύνουν τα άτομα με αυτοκτονικό ιδεασμό από το να ζητήσουν βοήθεια. Μπορεί να είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τι οδηγεί κάποιον να πεθάνει από αυτοκτονία καθώς μπορεί να μην υπήρξαν σαφή προειδοποιητικά σημάδια για τις αυτοκτονικές σκέψεις του και, αν το άτομο ήταν φίλος ή συγγενής, μπορεί να αναρωτιέστε τι ενδείξεις μπορεί να σας ξέφυγαν.

Αν έχετε αναρωτηθεί ποτέ “Γιατί οι άνθρωποι πεθαίνουν από αυτοκτονία;”  είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι, συχνά, πολλοί παράγοντες συνδυάζονται για να οδηγήσουν ένα άτομο στην απόφαση να βάλει τέλος στη ζωή του.

Μερικοί λόγοι μπορεί να είναι οι εξής:

Προκλήσεις και στρεσογόνοι παράγοντες

Οι προκλήσεις και οι στρεσογόνοι παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν σε αυτοκτονικές σκέψεις και να αυξήσουν τον κίνδυνο θανάτου ενός ατόμου από αυτοκτονία. Ο κίνδυνος αυτός ισχύει ιδιαίτερα εάν ένα άτομο δεν έχει τις δεξιότητες ή την κοινωνική υποστήριξη για να αντιμετωπίσει το στρες. Ένα άτομο μπορεί να αποφασίσει να αυτοκτονήσει όταν αντιμετωπίζει μια απώλεια ή τον φόβο μιας απώλειας. Αυτές οι καταστάσεις μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου
• Αντιμετώπιση νομικών προκλήσεων
• Χωρισμός ή απώλεια μιας σημαντικής σχέσης
• Απώλεια εργασίας
• Ακαδημαϊκή αποτυχία
• Σύλληψη ή φυλάκιση
• Εκφοβισμός (συμπεριλαμβανομένου του διαδικτυακού εκφοβισμού), ντροπή ή ταπείνωση
• Οικονομικά προβλήματα
• Απώλεια αποδοχής από φίλους ή οικογένειας λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού

Αισθήματα απελπισίας

Τα άτομα με αυτοκτονικό ιδεασμό μπορεί να αισθάνονται απελπισμένα και απαισιόδοξα για το μέλλον. Το αίσθημα του ότι κάποιος είναι βάρος για τους ανθρώπους στη ζωή του ή ότι δεν ανήκει πουθενά στον κόσμο είναι δύο ακόμη ισχυρά συναισθήματα που συνδέονται με την αυτοκτονία. Είναι τυπικό να βιώνουμε περιστασιακά ένα αίσθημα απελπισίας, αλλά τα άτομα που διατρέχουν κίνδυνο αυτοκτονίας είναι πιο πιθανό να βιώνουν αναμάσημα (rumination). Δηλαδή, το να κολλά κανείς σε αρνητικά συναισθήματα ή να έχει επαναλαμβανόμενες σκέψεις για το θάνατο, ξανά και ξανά.

Ιστορικό τραύματος

Η εμπειρία τραύματος μπορεί να επηρεάσει σημαντικά σε οποιαδήποτε ηλικία. Το παιδικό τραύμα είναι ένα από τους σημαντικότερους μακροπρόθεσμους παράγοντες κινδύνου για αυτοκτονία. Παραδείγματα παιδικού τραύματος περιλαμβάνουν:

• Εκφοβισμός
• Συναισθηματική παραμέληση
• Σωματική κακοποίηση
• Απώλεια γονέα
• Σεξουαλική κακοποίηση

Αυτοί οι παράγοντες κινδύνου είναι « συσσωρευτικοί », δηλαδή, όσο περισσότερα τραυματικά γεγονότα ζωής βιώσει κάποιο άτομο, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος απόπειρας αυτοκτονίας. Το τραύμα μπορεί να επηρεάσει τους ανθρώπους για μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι την ενηλικίωση. Οι επιπλοκές περιλαμβάνουν άγχος, κατάθλιψη και διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).

Ταυτότητα

Η αυτοκτονία δεν κάνει διακρίσεις όσον αφορά την ταυτότητα, ταυτόχρονα το φύλο, η φυλή, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, και η ηλικία επηρεάζουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Οι γυναίκες επιχειρούν να αυτοκτονήσουν συχνότερα από τους άνδρες, αλλά οι άνδρες πεθαίνουν από αυτοκτονία σε υψηλότερα ποσοστά. Ορισμένες περιθωριοποιημένες κοινότητες, όπως η LGBTQ+ κοινότητα, έχουν υψηλότερο κίνδυνο αυτοκτονίας από άλλες. Έως και το 43% των transgender ατόμων έχουν αναφέρει απόπειρα αυτοκτονίας. Άτομα με αναπηρία έχουν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν αυτοκτονικό ιδεασμό από ό,τι τα άτομα χωρίς αναπηρίες. Άτομα που έχουν πολεμήσει (veterans), κάτοικοι αγροτικών περιοχών και οι κοινότητες των αυτοχθόνων λαών επίσης επηρεάζονται δυσανάλογα από την αυτοκτονία.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το να έχεις μια ταυτότητα που περιλαμβάνεται παραπάνω δεν αποτελεί παράγοντα κινδύνου αυτοκτονίας από μόνος του. Τα άτομα που προέρχονται από περιθωριοποιημένες κοινότητες μπορεί να βιώνουν εκφοβισμό, διακρίσεις, αποκλεισμό, έλλειψη πρόσβασης σε πόρους και στίγμα, τα οποία μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας.

Ψυχική ασθένεια

Η ψυχική ασθένεια μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο θανάτου από αυτοκτονία, αλλά η σχέση μεταξύ των δύο δεν είναι πάντα τόσο απλή. Μπορεί να είναι χρήσιμο να εξετάσουμε πώς η ψυχική ασθένεια επηρεάζει τη ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Η κοινωνική απομόνωση μπορεί επίσης να οδηγήσει σε άλλους παράγοντες κινδύνου αυτοκτονίας, όπως η μοναξιά, η κατάθλιψη και η κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών.

Ορισμένοι τρόποι με τους οποίους η ψυχική ασθένεια επηρεάζει τον κίνδυνο αυτοκτονίας είναι:

• Μειωμένη ποιότητα ζωής λόγω αυξημένου στρες (π.χ. αδυναμία διατήρησης μιας εργασίας)

• Δυσκολία στη διατήρηση σχέσεων
• Αίσθημα απομόνωσης, μοναξιάς ή η σκέψη ότι κανένας δεν καταλαβαίνει το άτομο
• Αυξημένη παρορμητικότητα
• Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης ή αίσθημα ότι δεν υπάρχει κανείς για να απευθυνθεί το άτομο
• Έλλειψη πρόσβασης στην ψυχική περίθαλψη και θεραπεία

Ορισμένες καταστάσεις ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη και η διαταραχή χρήσης ουσιών, συνδέονται συνήθως με την αυτοκτονία. Άλλες ψυχικές ασθένειες, όπως οι αγχώδεις διαταραχές, οι διατροφικές διαταραχές και διαταραχές προσωπικότητας, μπορεί επίσης να αυξήσουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας.

Χρόνιος πόνος και ασθένειες

Εάν ένα άτομο έχει χρόνιο πόνο ή κάποια πάθηση χωρίς ελπίδα θεραπείας ή ανακούφισης από τον πόνο, η αυτοκτονία μπορεί να φαντάζει ως ένας τρόπος για να ανακτήσει την αξιοπρέπεια ή τον έλεγχο της ζωής του. Σε ορισμένες πολιτείες, η υποβοηθούμενη αυτοκτονία (assisted suicide) έχει νομιμοποιηθεί ή αποποινικοποιηθεί για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Σύμφωνα με μια μελέτη στο American Journal of Preventative Medicine, η καταστάσεις υγείας που συσχετίστηκαν με υψηλότερο κίνδυνο αυτοκτονίας ήταν:

• Άσθμα
• Πόνος στην πλάτη
• Εγκεφαλική βλάβη
• Καρκίνος
• Συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια
• Διαβήτης
• Επιληψία
• HIV/AIDS
• Καρδιακές παθήσεις
• Υψηλή αρτηριακή πίεση
• Ημικρανία
• Νόσος του Πάρκινσον

Ο χρόνιος πόνος μπορεί επίσης να επιφέρει άγχος και κατάθλιψη, τα οποία μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Σύμφωνα με έρευνες, περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους που ζουν με χρόνιο πόνο έχουν σημαντικά συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους. 

Χρόνιες ασθένειες και ψυχική υγεία
Ένα άτομο με χρόνιο πόνο ή μια ανίατη ασθένεια μπορεί να αισθάνεται σαν βάρος για τους άλλους. Μπορεί να ανησυχούν ότι δημιουργούν μια δυσκολία για τους ανθρώπους που αγαπούν ζητώντας για παράδειγμα να τους πάρουν σε ένα ιατρικό ραντεβού, περισσότερη βοήθεια στα οικιακές δουλειές ή βοήθεια στην πληρωμή νοσοκομειακών λογαριασμών. Το αίσθημα ότι είναι βάρος κάποιος εμφανίζεται συχνά με κάποια μορφή σκέψης «ο κόσμος θα ήταν καλύτερος χωρίς εμένα».

Κοινωνική απομόνωση
Ένα άτομο μπορεί να απομονωθεί κοινωνικά για πολλούς λόγους, συμπεριλαμβανομένου του να χάσει τους φίλους του ή ένα σύντροφο, συνταξιοδότηση, ή λόγω μετακόμισης σε νέα τοποθεσία. Μπορεί επίσης να προκληθεί από εσωτερικούς παράγοντες όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η κοινωνική απομόνωση μπορεί να αυξήσει τις αυτοκτονικές σκέψεις και συμπεριφορές ενός ατόμου και είναι ένας από τους πιο συνήθεις παράγοντες κινδύνου που συσχετίζονται με αυτοκτονικό ιδεασμό.  Η κοινωνική απομόνωση μπορεί επίσης να οδηγήσει σε άλλους παράγοντες κινδύνου αυτοκτονίας, όπως η μοναξιά, η κατάθλιψη και η κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών.

Απελπισία και απόγνωση
Είτε βραχυπρόθεσμα είτε ως πιο μακροχρόνιο χαρακτηριστικό, έχει βρεθεί σε πολλές
μελέτες πως συμβάλλει στον αυτοκτονικό ιδεασμό. Και όσο υψηλότερος είναι ο βαθμός της απελπισίας του ατόμου, τόσο μεγαλύτερη είναι η θνησιμότητα της απόπειρας αυτοκτονίας του.
Όταν οι άνθρωποι έχουν χάσει κάθε ελπίδα και δεν νιώθουν ότι μπορούν να το αλλάξουν αυτό, αυτό μπορεί να επισκιάσει όλες τα καλά πράγματα στη ζωή τους, κάνοντας την αυτοκτονία να μοιάζει με την καλύτερη επιλογή. Το άτομο μπορεί να αντιμετωπίζει μια κοινωνική ή σωματική πρόκληση και να μη βλέπει κανένα τρόπο με τον οποίο να μπορέσει η κατάσταση να βελτιωθεί.

Ενώ μπορεί να φαίνεται προφανές σε έναν εξωτερικό παρατηρητή ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν, τα άτομα με κατάθλιψη μπορεί να μην είναι σε θέση να το αναγνωρίσουν αυτό λόγω της απαισιοδοξίας και της απελπισίας που τον συνοδεύουν.

Παράγοντες κινδύνου
Μέρος αυτού που κάνει την αυτοκτονία τόσο περίπλοκη είναι ότι κανένας μεμονωμένος παράγοντας δεν μπορεί να προβλέψει ποιος θα προχωρήσει με απόπειρα. Η αναγνώριση πιθανών ενδείξεων αυτοκτονικών σκέψεων και ο εντοπισμός τους μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση και εκτίμηση του κινδύνου.
Οι άνθρωποι που πεθαίνουν από αυτοκτονία είναι πιθανό να εκτίθενται σε βιολογικούς, περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς παράγοντες κινδύνου που τους καθιστούν ευάλωτους σε αυτοκτονικές σκέψεις. Οι παράγοντες κινδύνου μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Οικογενειακό ιστορικό ψυχικής ασθένειας, χρήσης ουσιών ή αυτοκτονίας
• Ηλικία (π.χ. 15-24 ή άνω των 60 ετών)
• Εύκολη πρόσβαση σε υλικά και μεθόδους που μπορούν να βάλουν τέλος στη ζωή τους
• Οικογενειακή βία (π.χ. παιδική ή σεξουαλική κακοποίηση)
• Ψυχική ασθένεια και χρόνιος πόνος
• Προηγούμενες απόπειρες αυτοκτονίας
• Πρόσφατη αποφυλάκιση
• Στρεσογόνα γεγονότα ζωής
• Χρήση ουσιών
• Το στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία και την αναζήτηση υποστήριξης

ΕΑΝ ΕΧΕΙΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΕ ΜΕ ΓΡΑΜΜΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ.

ΕΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ ΠΟΥ ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΕ ΑΜΕΣΟ ΚΙΝΔΥΝΟ, ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΕ ΜΕ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ.

Τζούλη Μιχαήλ, Φοιτήτρια Ψυχολογίας