Σε μια ελεύθερη κοινωνία, εμείς οι άνθρωποι έχουμε την ευκαιρία να πάρουμε τις δικές μας αποφάσεις και τους δικούς μας δρόμους. Ωστόσο μας είναι δύσκολο παρόλης της ελευθερίας, να μην επηρεαστούμε από ερεθίσματα του περιβάλλοντός μας, είτε το γνωρίζουμε είτε όχι. Κάποιοι από εμάς μπορεί να επηρεαστούν από διάφορους παραβλητές χωρίς να το αναγνωρίσει η συνείδησή μας, με αποτέλεσμα να εθιστούμε σε αυτούς.

Για παράδειγμα, σε μια κοινωνία όπου αρκετά από τα μοντέρνα τραγούδια μας προωθούν, επιβραβεύοντας, την κατάχρηση ουσιών όπως το αλκοόλ και τα σκληρά ναρκωτικά, αλλά και υιοθετώντας τη δόξα και τη φήμη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως αρετές και τον απόλυτο προορισμό ενός ανθρώπου, είναι εντελώς αναμενόμενο να ακολουθήσουμε μια διαδρομή ζωής η οποία ασπάζεται αυτά. Κατά συνέπιαν, αυτά δρουν σαν ουσίες οι οποίες μπορούν να εθίσουν ένα ευάλωτο άνθρωπο. Αυτό είναι ένα φαινομενικά μικρό, ωστόσο σημαντικό παράδειγμα μέσα στα εκατοντάδες άλλα που μπορούν να μας παροτρύνουν σε ένα εθισμό. Αφού παράγοντες όπως οι συγκυρίες μιας ανθυγιεινής ζωής, οι πειρασμοί που είμαστε εκτεθειμένοι και οι ανωφελείς επιρροές από τους γύρω μας, είναι πλέον απέραντοι.

Αυτό αντικατοπτρίζεται και στα στατιστικά του 2019, με τα αδικήματα του νόμου περί ναρκωτικών στη Κύπρο να φτάννουν τα 1094 (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction, 2023), και το 4.3% να είναι χρήστες κάνναβης, ποσοστό το οποίο ανταποκρίνεται στις
25 000 του πληθυσμού στα αρχεία της Κύπρου. Επιπλέον, όσον αφορά άλλα είδη εθισμών που μπορεί με έμμεσο τρόπο να προωθεί η μοντέρνα μας κοινωνία, οι Christodoulides et al. 2021, υποδεικνύει πως το 8.3% των νεαρών που έλαβαν μέρος στην έρευνά του, «αντιμετωπίζουν συμπτώματα εθισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Instagram, Tik Tok, Facebook etc.), και ταξινομούνται ως εξαρτημένα άτομα». Οι ανησυχητικές αυτές ενδείξεις προϊδεάζουν στην εξέταση ενός εθισμού προς το ποιος ο ορισμός του, πώς εκδηλώνεται, ποια τα αίτια και οι τρόποι αντιμετώπισης αυτού.

Πριν το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών ξεκαθαρίσει τον ορισμό του εθισμού, υπήρχε μια σύγχυση στη κλινική και επιστημονική κοινότητα σχετικά με τη λανθασμένη αντίληψη του εθισμού και της εξάρτησης. Ένας άνθρωπος ο οποίος είναι εξαρτημένος σε μια ουσία δεν θα πρέπει κατ’ ανάγκη να θεωρείται εθισμένος, αφού αυτή η ουσία μπορεί να είναι ένα φάρμακο το οποίο χρειάζεται ο οργανισμός του για να επιβιώσει – ο οργανισμός του εξαρτάται από αυτό. Κατά τη διάρκεια μιας θεραπείας, ένα φάρμακο στη κατηγορία εξάρτησης μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα απόσυρης και ανεκτικότητας σε ένα άτομο όπως θα εμφάνιζε ένας εθισμός, ωστόσο αυτό δεν υποδηλώνει την παρουσία εθισμού και η διάγνωσή του δεν θα πρέπει να βασιστεί μόνο στα φυσιολογικά του συμπτώματα (Association, 2013).

Εν τούτοις, η σχέση μεταξύ εθισμού και εξάρτησης είναι τόσο περίπλοκη, όσο και τρομακτική, αφού η γραμμή των δύο, δεν είναι και τόσο ξεκάθαρη όσον αφορά παραδείγματα της καθημερινής ζωής. Στο ντοκιμαντέρ “The Painkiller” βλέπουμε ασθενείς οι οποίοι επισκέπτονται τον προσωπικό γιατρό τους με παράπονα φυσικού πόνου λόγω τραυματισμού, ή και γήρανσης, να συνταγογράφουνται ένα φάρμακο, εν ονόματι, OxyContin. Το OxyContin εγκρίθηκε ως παυσίπονο το 1995 (και είναι ακόμα στην αγορά), μετά από σχέδια παραπλάνησης και προπαγάνδας, αφού βάση στοιχείων το συγκεκριμένο φάρμακο είναι οπιοειδές και έχει τη δυνατότητα να εθίσει τον άνθρωπο. Αξίζει να σημειωθεί πως, το 2021, 80,411 θάνατοι από υπερβολική δόση ναρκωτικών περιλάμβαναν συνθετικά οπιοειδή (Mattson et al., 2021). Όταν το OxyContin πρωτοβγήκε στην αγορά, εν γνώσει ειδικών, παρόλες τις αρνητικές του όψεις, το φάρμακο αυτό συνταγογραφόταν για κυρίως οικονομικούς λόγους και επιπλέον συμφερόντων, αλλά και για μια άμεση και εύκολη λύση στον πόνο.

Οπόταν έχουμε μια σχέση ανθρώπου και φαρμάκου η οποία αρχικά ορίζεται σαν εξάρτηση – αφού ο σωματικός πόνος χρειάζεται το φάρμακο για να ανακουφιστεί – και μετέπειτα σαν εθισμός αφού ο άνθρωπος μπορεί να συνεχίσει να το αναζητά για λόγους ευχαρίστησης, προσφέροντάς του ηρεμία και χαλάρωση. Με ένα παράλληλο τρόπο παρουσιάζονται να δρουν και κάποια φάρμακα τα οποία προσφέρουν στην επούλωση των ψυχικών διαταραχών. Σε ένα παρόμοιο ντοκιμαντέρ, “Take your pills: Xanax”, βλέπουμε ασθενείς με διαταραχές ύπνου και άγχους, με κρίσεις πανικού κι άλλων ψυχικών προβλημάτων, αρχικά να τροφοδοτούνται με Xanax από τον προσωπικό τους γιατρό, και στη συνέχεια να εθίζονται σε αυτό.

Ένας από τους λόγους για αυτό το μοτίβο είναι πως φάρμακα όπως το Xanax και το OxyContin, αλλά και ουσίες όπως τη κάνναβη, την ηρωίνη / οπιοειδή, την κοκαΐνη, και το αλκοόλ μπορούν να δράσουν ως μια αντικατάσταση ενός συναισθηματικού τραύματος, όπως έδειξε η έρευνα των Khoury et al. (2010), όπου ο τραυματισμένος πληθυσμός έκανε κατάχρηση αυτών των ουσιών με τα ποσοστά να είναι στα ύψη (44.8%, 6.2%, 34.1% και 39%, αντίστοιχα). Επιπρόσθετα, η χρήση ουσιών μπορεί να είναι και ένα αποτέλεσμα μιας άβολης ζωής που προέρχεται από αντίξοες συνθήκες, όπως ανεπαρκής οικονομική κατάσταση, έλλειψη στέγης, τροφής, και πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη (Smyth & Kost, 1998; Neale, 2001; Lo & Cheng, 2011). Μια ζωή τέτοιου χαμηλού βιοτικού επιπέδου, μπορεί να οδηγήσει στην εξαθλίωση του ανθρώπινου σθένους όπως αναφέρει ο ψυχίατρος και επιζών του Άουσβιτς, Δρ. Βίκτωρ Φρανκλ, στο βιβλίο του “Το νόημα της ζωής”. Κατά συνέπιαν, ο άνθρωπος μπορεί να “παραιτηθεί”, και με ουσιαστικό τρόπο να βυθιστεί σε ένα κόσμο αναζήτησης της επόμενης βραχυπρόθεσμης ηδονής.

Με αυτό τον τρόπο η συνεχής χρήση ουσιών μέσα από το σύστημα επιβράβευσης – την επιθυμία και απόκτηση σωματικής και ψυχικής ανταμοιβής – μπορεί να εννοιολογηθεί στο αρχικό στάδιο της εως ένας εθισμός. Στο σύντομο μέλλον όμως, η κατάχρηση μιας ουσίας μπορεί να εξαρτήσει τον οργανισμό του ανθρώπου σ’ αυτήν, ένα συχνό φαινόμενο σε χρήστες ηρωίνης, οπιοειδή,  ή θύματα αλκοολισμού που πάσχουν από σωματικά συμπτώματα απόσυρσης κατά την αποτοξίνωσή τους (West & Gossop, 1994). Η διαδικασία αυτή ωστόσο ακολουθεί την αντίθετη ροή (εθισμός – εξάρτηση) από την διαδικασία που ακολουθεί ένας ασθενής που του συνταγογράφεται ένα φάρμακο (εξάρτηση – εθισμός). Επομένως, μπορούμε να συμπεραίνουμε πως η φύση της σχέσης αυτής είναι αλληλένδετη.

Συνεπώς, έχοντας συνοψίσει την πολυπλοκότητα του θέματος, ένας εθισμός μπορεί να οριστεί και να εξεταστεί με διαφορετικούς τρόπους και όψεις, και να αποτελείται από πολλαπλές πτυχές. Η μελέτη των Sussman and Sussman (2011), υποδεικνύει πως 5 σημαντικά στοιχεία συμπτωμάτων περικαλύπτονται από 52 διαφορετικές έρευνες που εξεταστήκαν. Αυτά τα στοιχεία είναι:

1. Εμπλοκή σε συμπεριφορά που έχει ως σκοπό να φέρει τις ιδανικές περί ορέξεως επιδράσεις.
2. Προσκόλληση και στη συνέχεια απορρόφηση σε αυτή τη συμπεριφορά
3. Προσωρινή ικανοποίηση από τη συμπεριφορά
4. Απώλεια ελέγχου απαλλαγής από τη συμπεριφορά
5. Υποφέρον αρνητικές συνέπειες

Η εμφάνιση αυτών των στοιχείων, δείχνει πως ο ορισμός του εθισμού καθορίζεται στην αδυναμία να σταματήσει μια συμπεριφορά με αποτέλεσμα να καταλήξει ως μη διαχειρίσιμη παρ’ όλων των αρνητικών της συνεπειών (Goodman, 1990).

Καταλαβαίνοντας εις βάθος αυτό τον ορισμό μπορούμε να επισημάνουμε πως μια τέτοιου είδους συμπεριφορά μπορεί να εκφραστεί μέσω παράδοξων μονοπατιών που δεν κατηγοριοποιούνται στις κατ’ ανάγκη ουσίες. Πράγματι, τα είδη εθισμού μπορεί να κατηγοριοποιηθούν σε δύο τύπους, ο χημικός εθισμός (χρήση ουσιών) και ο συμπεριφορικός εθισμός, όπου συμπεριλαμβάνει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τον τζόγος, τα ψώνια, το σεξ, την άσκηση, την τροφή – οτιδήποτε μπορεί να γίνει τοξική και εμμονική χρήση αυτού. Ο,τιδήποτε μπορούμε να βάλουμε τη λέξη χρήστης μπροστά, μπορεί να επεκταθεί ως εθισμός ή και εξάρτηση στη ζωή μας.

Αξίζει λοιπόν να εξεταστούν τεκμηριωμένοι τρόποι αντιμετώπισης εθισμών μέσω θεραπείας, αφού όπως βλέπουμε τα παράδοξα μονοπάτια αυτά μπορεί να καταλήξουν σε αδιέξοδο. Είναι σημαντικό επίσης να σημειωθεί ότι μια συγκεκριμένη προσέγγιση θεραπείας μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο του εθισμού. Κάποιες θεραπείες για τον εθισμό που βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα:

• Συμπεριφορική Θεραπεία: Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Η CBT βοηθά τα άτομα να αναγνωρίσουν και να αλλάξουν ανθυγιεινά πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς που σχετίζονται με τον εθισμό. Χρησιμοποιείται ευρέως για διάφορα είδη εθισμού.
• Θεραπεία με Χρήση Φαρμάκων: Για τον εθισμό σε οπιοειδείς ουσίες, φάρμακα όπως το Μεθαδόνη, το Βουπρενορφίνη και το Ναλτρεξόνη μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των επιθυμιών και των συμπτωμάτων απόσυρσης.
• Ομάδες Υποστήριξης: Προγράμματα 12 Βημάτων: Προγράμματα όπως το Alcoholics Anonymous (AA) και το Narcotics Anonymous (NA) παρέχουν ψυχοκοινωνική υποστήριξη και μια δομημένη προσέγγιση στην ανάρρωση.
• Οικογενειακή Θεραπεία: Η συμμετοχή των μελών της οικογένειας στη θεραπεία μπορεί να βελτιώσει τη δυναμική της οικογένειας και να παράσχει υποστήριξη για την ανάρρωση.
• Εστίες ή Κλινικές Θεραπείας: Για σοβαρές περιπτώσεις εθισμού, τα προγράμματα κλινικής θεραπείας παρέχουν εντατική, συνεχή φροντίδα και θεραπεία.