Μια σταθερή, υποστηρικτική οικογένεια είναι το κλειδί για την πρόληψη του παιδικού τραύματος. 

Συχνά υπενθυμίζεται στους γονείς να κρατούν τις βλαβερές ουσίες μακριά από τα παιδιά τους. Τι θα γινόταν όμως αν οι εμπειρίες ενός παιδιού στο σπίτι ήταν το ίδιο τοξικές για την υγεία του όπως οι οικιακοί διαλύτες και τα καθαριστικά;

Σε ένα βασικό επίπεδο, οι τοξίνες είναι δηλητηριώδεις ουσίες που οδηγούν σε ασθένειες. Αν και δεν είναι φυλαγμένο σε ένα μπουκάλι ή το βρίσκουμε σε κάποιο ράφι, το άγχος στην παιδική ηλικία πληροί τα κριτήρια αυτά.

Η φράση “τοξικό στρες” περιγράφει την αντίδραση του οργανισμού σε αρνητικές εμπειρίες που δεν είναι μόνο έντονες και χρόνιες, αλλά προκαλούνται επίσης από την απουσία ασφαλών, σταθερών και τρυφερών ενήλικων σχέσεων. Το τοξικό στρες “μπαίνει στο πετσί μας” για να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρινόμαστε στο περιβάλλον μας και μπορεί να οδηγήσει σε ασθένειες και ανικανότητα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.

Τι προκαλεί το στρες στο σώμα

Όταν βρίσκεστε σε μια στρεσογόνο κατάσταση, ο εγκέφαλός σας προετοιμάζει το σώμα σας για μια από τις τρεις γενικές αντιδράσεις: μάχη, φυγή ή πάγωμα. Αν σας επιτεθούν, για παράδειγμα, το σώμα σας επιβραδύνει τις λειτουργίες που δεν είναι τόσο σημαντικές εκείνη τη στιγμή -όπως η πέψη- και επιταχύνει τις λειτουργίες που είναι σημαντικές -όπως η ροή του αίματος στους μυς- ώστε να μπορέσετε είτε να ξεφύγετε είτε να αμυνθείτε. Όταν η κρίση τελειώσει, το σώμα σας επιστρέφει στην κανονική του κατάσταση. Αυτή η ικανότητα αντίδρασης και ανάκαμψης από στρεσογόνα γεγονότα είναι σημαντική για την επιβίωση. Όταν όμως ένα παιδί βιώνει τοξικό στρες, το παιδί αυτό χάνει την ικανότητα να ανταποκρίνεται και να ανακάμπτει κατάλληλα. Εάν ένα παιδί ζει σε ένα περιβάλλον που χρησιμοποιείται βία για την επίλυση προβλημάτων, για παράδειγμα, τότε ο εγκέφαλός του μπορεί να προετοιμάζει τακτικά το σώμα του για μάχη ή φυγή. Αυτή η κατάσταση δίνει στον οργανισμό πολύ λίγο χρόνο για να ανακάμψει και να επανέλθει. Αυτή η επαναλαμβανόμενη αντίδραση στο στρες αλλάζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο το σώμα αντιδρά σε μελλοντικά γεγονότα.

Μερικοί άνθρωποι που βιώνουν επανειλημμένο στρες γίνονται υπερ-αντιδραστικοί, το οποίο μπορεί να μοιάζει με ταχύτατη αντίδραση σε καταστάσεις και επιβράδυνση στο να ηρεμήσουν. Άλλοι γίνονται υποαντιδραστικοί, πράγμα που μπορεί να μοιάζει με έλλειψη επίγνωσης των καταστάσεων που απαιτούν αντίδραση. Τα υποαντιδραστικά άτομα μπορεί να μην αναγνωρίζουν τον κίνδυνο και να διατρέχουν τον κίνδυνο να ξαναγίνουν θύματα. Οι επιπτώσεις του τοξικού στρες φαίνονται επίσης “εσωτερικά”. Η βίωση επαναλαμβανόμενου στρες ρίχνει το ανοσοποιητικό μας σύστημα και μας κάνει πιο ευάλωτους σε ασθένειες, από το κοινό κρυολόγημα μέχρι τον διαβήτη και το άσθμα.

Οι δυσμενείς εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, που ονομάζονται επίσης ACE (adverse childhood experiences), μπορούν να προκαλέσουν τοξικό στρες. Οι περισσότεροι ερευνητές επικεντρώνονται σε περίπου δώδεκα δυσμενείς εμπειρίες: σωματική κακοποίηση και παραμέληση, συναισθηματική κακοποίηση και παραμέληση, σεξουαλική κακοποίηση, χωρισμός ή διαζύγιο του κηδεμόνα, ψυχική ασθένεια του κηδεμόνα, χρήση ουσιών από τον κηδεμόνα, φυλάκιση του κηδεμόνα και ενδοοικογενειακή βία.  Στην πρώτη μελέτη των ACE στη δεκαετία του 1990, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι ενήλικες που ανέφεραν ότι βίωσαν τρεις ή περισσότερες εμπειρίες ήταν πιο πιθανό να εμφανίσουν δύο από τις τρεις κύριες αιτίες θανάτου των ενηλίκων στις ΗΠΑ: καρδιακές παθήσεις και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (π.χ. εμφύσημα ή χρόνια βρογχίτιδα). Η βιωματική εμπειρία τριών ή περισσότερων ACEs συσχετίστηκε επίσης με τη χρήση ουσιών, την κατάθλιψη, την ηπατική νόσο, τους πολλαπλούς σεξουαλικούς συντρόφους, τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις, την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, την απόπειρα αυτοκτονίας, ακόμη και τον πρόωρο θάνατο.

Επιπτώσεις στον αναπτυσσόμενο παιδικό εγκέφαλο

Η πρώιμη παιδική ηλικία είναι μια περίοδος σημαντικής ανάπτυξης του εγκεφάλου. Δεδομένου ότι η ανάπτυξη του εγκεφάλου επηρεάζεται από το περιβάλλον μας, το τοξικό στρες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου μπορεί να είναι ιδιαίτερα προβληματικό.

Οι αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία παρατηρούνται πριν από την ενηλικίωση και επηρεάζουν ταυτόχρονα πολλούς τομείς της υγείας και της ανάπτυξης.

Αυτό σημαίνει ότι οι επιπτώσεις των παιδικών αντιξοοτήτων και του τοξικού στρες μπορούν να παρατηρηθούν στο χώρο του παιδίατρου, στο γραφείο του θεραπευτή και στην αίθουσα διδασκαλίας.

Μια βασική παράμετρος του τοξικού στρες είναι ότι εμφανίζεται μόνο όταν δεν υπάρχουν ασφαλείς, σταθερές και προστατευτικές σχέσεις με ενήλικες. Εάν τα παιδιά βιώνουν στρες αλλά έχουν επίσης έναν ένθερμο, στοργικό ενήλικα να τα στηρίζει, τότε το παιδί αυτό θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί και να ανακάμψει ακόμη και από τις πιο δύσκολες συνθήκες.

Οι συζητήσεις γύρω από την ασφάλεια των παιδιών πρέπει να επεκταθούν πέρα από την προστασία και τις οποιεσδήποτε ουσίες και να συμπεριλάβουν το τοξικό στρες και τα αίτιά που το προκαλούν. Οι γονείς πρέπει να είναι εφοδιασμένοι με στρατηγικές για τη δημιουργία ασφαλών, σταθερών και θετικών σχέσεων με τα παιδιά τους. Η δημιουργία αυτών των σχέσεων μπορεί να μειώσει τις παιδικές αντιξοότητες, το τοξικό στρες και τις επακόλουθες ασθένειες και ανικανότητες.