Χωρίς αµφιβολία το σύστηµα φροντίδας υγείας µας σήµερα έχει εξελιχθεί τόσο πολύ που µπορεί να εντοπίζει κάθε είδους σωµατικό τραύµα. Η διαθέσιµη τεχνολογία και εξειδίκευση επικεντρώνεται σε όσα µπορούµε να δούµε και ένα σωµατικό τραύµα είναι οφθαλµοφανές. Για παράδειγµα µπορούµε να δούµε το κάταγµα σε ένα οστό ή µια αιµορραγία. Ακόµα, οι βακτηριακές λοιµώξεις µπορούν να ανιχνευτούν αρκετά γρήγορα και µπορούµε να δούµε τα µικρόβια κάτω από ένα µικροσκόπιο. Αν αναλογιστεί κανείς ότι κατά τον 19ο αιώνα τα πιο πάνω ορατά τραύµατα αποτελούσαν τη µεγαλύτερη αιτία θανάτου διαπιστώνουµε ότι στη σύγχρονη εποχή έχουµε εξαίρετες παρεµβάσεις για την άµεση αντιµετώπισή τους. Στον 21^ο αιώνα, λοιπόν, έχουν σηµειωθεί καθοριστικές  εξελίξεις, καθώς ανάµεσα στις δέκα κύριες αιτίες πρόωρου θανάτου οι σωµατικοί τραυµατισµοί και οι µολύνσεις, πλέον, βρίσκονται στην 5^η και 8^η θέση του καταλόγου. 

Ωστόσο, υπάρχει ένας παράγοντας ο οποίος επηρεάζει τη µακρόχρονη επιβίωση του ανθρώπου. Πρόκειται για τα αόρατα τραύµατα, τα τραύµατα δηλαδή που δεν µπορούµε να δούµε. Αφορούν την ψυχική σφαίρα και έχουν επίπτωση στην επιβίωση του ανθρώπου. Όταν αντιληφθούµε τι είναι και αφού τα εντοπίσουµε τότε  µπορούµε να παρέµβουµε. Πιο συγκεκριµένα,  µπορούµε να κάνουµε µια απλή αξιολόγηση για να δούµε αν έχουµε τους παράγοντες κινδύνου και µετά µπορούµε να τους εντοπίσουµε.  Μπορούµε να θεραπεύσουµε αυτό τον κίνδυνο µε παρεµβολές που όχι µόνο είναι ασφαλείς αλλά και αποτελεσµατικές. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι ουκ ολίγες µελέτες έχουν δείξει ότι αυτές οι θεραπείες είναι αρκετά ισχυρές για να ξαναγράψουν το DNA µας. 

Ωστόσο, από τα πιο πάνω εγείρονται οι προβληµατισµοί για πώς εντοπίζονται τα ψυχικά τραύµατα και από πού προέρχονται αυτοί οι αόρατοι τραυµατισµοί. Για να γίνει αντιληπτή η αναγκαιότητα εντοπισµού των ψυχικών τραυµάτων αξίζει να αναφερθεί ότι στις Ηνωµένες Πολιτείες το µεγαλύτερο πρόβληµα  της δηµόσιας υγείας αποτελεί το µεταβολικό σύνδροµο συµπεριλαµβανοµένης της παχυσαρκίας, υπέρτασης, διαβήτη τύπου 2 και καρδιαγγειακής πάθησης. 

Το µεταβολικό σύνδροµο αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου στις ΗΠΑ ενώ το ποσοστό αυτό αυξάνεται όσο αυξάνεται το προσδόκιµο επιβίωσης του ανθρώπου. Για τον λόγο αυτό  η Αµερικανική Καρδιολογική εταιρεία συνιστά την ανίχνευση της ύπαρξης κάποιου «τραύµατος» το οποίο αν αντιµετωπιστεί θα µειώσει το ποσοστό εµφάνισης του µεταβολικού συνδρόµου και κατ’ επέκταση θα αυξηθεί το προσδόκιµο επιβίωσης. Επίσης, επιστήµονες υποστηρίζουν ότι πρέπει να επικεντρωθούµε στην ανίχνευση κακοποίησης ή παραµέλησης του ατόµου κατά την παιδική ηλικία για να µειώσουµε τα περιστατικά διαβήτη και εµφραγµάτων µυοκαρδίου στους εβδοµηντάχρονους.

Αναµφίβολα, η φύση των αόρατων τραυµάτων είναι τα ψυχολογικά τραύµατα. Μερικά από τα πιο συνηθισµένα ψυχολογικά τραύµατα που βιώνουν οι άνθρωποι είναι τα εξής: σωµατική, σεξουαλική και συναισθηµατική κακοποίηση,  συναισθηµατική ή σωµατική παραµέληση. Επιπρόσθετα, όταν κάποιος βιώνει ενδοοικογενειακή βία ή τον αποχωρισµό από ένα γονιό λόγω διαζυγίου ή θανάτου πριν την ηλικία των 18 ή ακόµα κι όταν έχει ένα γονιό που αντιµετωπίζει ένα σοβαρό θέµα ψυχικής υγείας, Αυτά τα ψυχολογικά τραύµατα είναι τόσο ισχυρά και διαµορφώνουν τη ζωή των ανθρώπων σε τέτοιο βαθµό,  ώστε να  εµφανίζονται 60 χρόνια µετά επιβαρύνοντας την  υγεία και οδηγώντας στον πρόωρο θάνατο.  

Πώς  η εµπειρία σωµατικής κακοποίησης ενός 8χρονου παιδιού επιδρά στη µείωση του προσδόκιµου επιβίωσης του; Πώς οι προσβλητικές λέξεις µετατρέπονται σε διαβήτη; Πώς µια σεξουαλική κακοποίηση δίνει το έναυσµα για έµφραγµα του µυοκαρδίου 50 χρόνια µετά; Τι συµβαίνει όταν ένα παιδί τροµοκρατείται; Η απάντηση είναι ότι µετά από ένα ψυχολογικό τραύµα ενεργοποιείται ο µηχανισµός άµυνας. 

Για να γίνω πιο σαφής, όταν ένα άτοµο βιώνει ένα τροµακτικό γεγονός, ανεξάρτητα από το µέγεθος του κινδύνου, ο εγκέφαλος πυροδοτεί άµεσα την αντίδραση είτε της µάχης είτε της φυγής για τη σωτηρία του οργανισµού.  Οι αµυγδαλοειδείς πυρήνες του εγκεφάλου επεξεργάζονται τις πληροφορίες που προσλαµβάνονται από τα µάτια, τα αυτιά και τις  άλλες αισθήσεις. Όταν ερµηνευθεί κάτι ως κίνδυνος τότε προωθεί σήµα στον «υποθάλαµο».  Αυτός ενεργεί σαν επιτελικό κέντρο  και ενεργοποιεί το «συµπαθητικό νευρικό σύστηµα» µε την απελευθέρωση αδρεναλίνης  στο αίµα.  Η αδρεναλίνη ενεργοποιεί τα διάφορα συσήµατα  µε στόχο την αντιµετώπιση του κινδύνου.    

Αναλυτικότερα:  

• Ο καρδιακός ρυθµός αυξάνεται επιταχύνοντας την ροή του αίµατος στους µυς και στα άλλα όργανα.
• Αποθηκευµένο σάκχαρο αίµατος και λίπη ελευθερώνονται στην κυκλοφορία προσφέροντας επιπλέον ενέργεια στον οργανισµό
• Το αναπνευστικό αυξάνει την λειτουργικότητά του απορροφώντας περισσότερο οξυγόνο

ΣΕ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ: 

Η αδρεναλίνη µεταφέρεται στους µυς µε το αίµα και συνδέεται µε κυτταρικούς υποδοχείς. Έτσι ενεργοποιείται µια εξαιρετικά πολύπλοκη αλληλουχία µέσα στο κύτταρο και ελευθερώνεται γλυκόζη η οποία  διασπάται σε διοξείδιο του άνθρακα και νερό και κατά τη διαδικασία δηµιουργεί δεκάδες µόρια (ΑΤΡ) που χρησιµεύουν για να υποστηρίζουν τη µυϊκή λειτουργία. Αυτή η διαδικασία διεξάγεται στο «µιτοχόνδριο». Στη διαδικασία αυτή παράγει  µια οµάδα βλαπτικών ουσιών τα λεγόµενα «αντιδραστικά σωµατίδια οξυγόνου -reactive oxygen species – ROS». Τα πιο επικίνδυνα στοιχεία αυτής της οµάδας  (ROS) είναι οι ρίζες υδροξυλίου (hydroxyl radicals). Η παρουσία αυτών των ριζών προκαλεί  βλάβες στους δεσµούς  DNA οδηγώντας σε µεταλλάξεις ή σε πρόωρο κυτταρικό θάνατο.

Το δεύτερο σύστηµα αντίδρασης του οργανισµού ενεργοποιείται στον υποθάλαµο, αν συνεχίσει να παίρνει το µήνυµα ότι ο κίνδυνος παραµένει κοντά. Το σύστηµα είναι ο ΗΡΑ άξονας, επειδή ο υποθάλαµος στέλνει µήνυµα στον βλεννογόνο αδένα που µε τη σειρά του στέλνει µήνυµα στους αδένες αδρεναλίνης. Αν οι αδένες αδρεναλίνης παίρνουν το µήνυµα ότι ο κίνδυνος παραµένει τριγύρω, τότε ελευθερώνεται η κορτιζόλη.  Σχεδόν κάθε κύτταρο στο σώµα έχει υποδοχείς κορτιζόλης.  Η κορτιζόλη κινητοποιεί τη γλυκόζη στη ροή του αίµατος, παρέχοντας στον οργανισµό ενέργεια για µεγαλύτερη περίοδο, για να παλέψει ή να διαφύγει. 

  Η κορτιζόλη για να διατηρήσει τη γλυκόζη στο αίµα και να είναι διαθέσιµη προς χρήση από τους µυς: 

 α) Εµποδίζει την ινσουλίνη να αποθηκεύει τη γλυκόζη µέσα στα κύτταρα.

 β) Προκαλεί σύσπαση των αγγείων, γεγονός που αυξάνει την αρτηριακή πίεση και προκαλεί ταχυκαρδία.

γ) Μειώνει τις φλεγµονές στον οργανισµό.

Όλα αυτά βοηθούν το σώµα σ’ αυτό το σύντοµο χρονικό διάστηµα να αντιµετωπίσει τον κίνδυνο. Όµως, υπάρχουν και οι επιπτώσεις.

Πειράµατα δείχνουν ότι η κορτιζόλη δηµιουργεί αντιδραστικά είδη αζώτου µέσα στα κύτταρα. Όπως και τα αντιδραστικά είδη οξυγόνου έτσι και αυτά προκαλούν διάσπαση στο DNA.  Εποµένως, άτοµα µε υψηλά επίπεδα κορτιζόλης εµφανίζουν αυξηµένες αλλαγές στο DNA τους. Όταν τα άτοµα έχουν υψηλά επίπεδα κορτιζόλης στο αίµα τους για µεγάλο χρονικό διάστηµα, λόγω χρόνιου στρες τότε εµφανίζουν µια αλληλουχία αρνητικών αποτελεσµάτων. 

Επεξηγηµατικά, η κορτιζόλη:

• καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστηµα, κάνοντας τα άτοµα πιο ευάλωτα σε λοιµώξεις.
• Αυξάνει το σωµατικό βάρος λόγω της αποθήκευσης λίπους στην κοιλιά, της υπερκατανάλωση τροφής και τέλος από το πάθος για κατανάλωση πρόχειρου φαγητού.
• Με την κορτιζόλη προστίθεται γλυκόζη στη ροή του αίµατος και εµποδίζει την ινσουλίνη να την αφαιρεί, τα κύτταρα εξελίσσονται σε ανθεκτικά στην ινσουλίνη. Αυτό µπορεί να οδηγήσει στον διαβήτη τύπου 2.
• η κορτιζόλη ανεβάζει την αρτηριακή πίεση, κάτι που καταλήγει σε υπέρταση.

Όλα αυτά οδηγούν στο Μεταβολικό σύνδροµο και την αύξηση των καρδιαγγειακών παθήσεων και ως εκ τούτου στη µείωση του προσδόκιµου επιβίωσης. Αν αποδεχτούµε τα παραπάνω τότε θα συνειδητοποιήσουµε τον λόγο που τα συστήµατα υγείας ανησυχούν για τα παιδιά που βιώνουν ψυχικά τραύµατα και κακοποιούνται στην παιδική τους ηλικία.   

Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι κανένα παιδί δεν θεραπεύεται από τα ψυχολογικά τραύµατά του µε το πέρασµα του χρόνου. Τα τροµακτικά γεγονότα  αποτυπώνονται στον εγκέφαλο µόλις συµβούν. Σε κάθε τροµακτικό και επικίνδυνο συµβάν ο εγκέφαλος επεξεργάζεται συνεχώς το περιβάλλον ψάχνοντας για µηνύµατα κινδύνου.

Όταν παρατηρήσει, ακούσει ή νοιώσει οτιδήποτε τότε το συσχετίζει µε το αρχικό τραύµα δίνοντας εντολή για την αντίδραση πάλης ή φυγής κινητοποιώντας έτσι το άτοµο για να διαφύγει από τον κίνδυνο. Αυτή η διαδικασία  αλλοιώνει τον εγκέφαλο του ατόµου ως αποτέλεσµα οι περιοχές που εµπλέκονται µε τον φόβο, το άγχος και την  παρορµητική αντίδραση να αναπτύσσουν αυξηµένες συνδέσεις µεταξύ των κυττάρων του εγκεφάλου. Αυτό µπορεί να αλλάξει το σύστηµα αντίδρασης στο στρες έτσι που να αντιδρά έντονα σε κατώτερα επίπεδα γεγονότων που ίσως να µην είναι τόσο αγχωτικά.

Το σύστηµα αντίδρασης σε στρεσογόνες καταστάσεις ενεργοποιείται πιο συχνά και για µεγαλύτερες χρονικές περιόδους απ’ όσο χρειάζεται επιδρώντας δυσµενώς στην ποιότητα ζωής του ατόµου. Έτσι εξηγείται και γιατί το να µεγαλώνεις ή να µετακοµίζεις αλλού, δεν θεραπεύει το ψυχικό τραύµα. Συµπερασµατικά, το µυαλό θα λέγαµε ότι είναι υπέρ – καλωδιωµένο µε τον φόβο, το άγχος και µε άλλα αρνητικά συναισθήµατα τα οποία µεταβάλλουν το DNA.  

Άτοµα µε ψυχολογικά τραύµατα θεωρούνται πιο επιρρεπείς σε εξαρτησιογόνες ουσίες και στην υπερκατανάλωση φαγητού προσπαθώντας να απαλλαγούν από τον  συναισθηµατικό πόνο. Ενδεικτικά το πρόχειρο φαγητό µπορεί να λειτουργεί σαν αναισθητικό στο συναισθηµατικό πόνο. Το κάπνισµα καλµάρει τα ευέξαπτα νεύρα. Το αλκοόλ και τα ναρκωτικά αποσπούν και απαλύνουν επίπονες αναµνήσεις. Για τον λόγο αυτό άτοµα µε 4 ή περισσότερα τραύµατα στην παιδική τους ηλικία είναι 40%  πιθανότερο να γίνουν υπέρβαρα ή παχύσαρκα σε σύγκριση µε τα άτοµα χωρίς ψυχικά τραύµατα.  Επίσης, παρουσιάζουν τριπλάσιες πιθανότητες να γίνουν καπνιστές, καθώς επίσης σχεδόν έξι φορές πιο πιθανά να έχουν προβλήµατα µε το αλκοόλ ή τη χρήση παράνοµων ουσιών.  

Η αναδροµή στα παιδικά βιώµατα του ατόµου αναδεικνύει ότι τα ψυχολογικά τραύµατα έχουν τρεις κύριες διαδροµές µε τις οποίες επηρεάζουν τη διάρκεια της ζωής µας.  Πρώτον, επανειληµµένα  εµπλέκονται σε πάλη ή φυγή, ενώ πλήττεται το DNA και επηρεάζεται το σώµα από το τοξικό και χρόνιο στρες. Δεύτερον, οι άνθρωποι αντεπεξέρχονται από τον πόνου διαµέσου κατάχρησης ουσιών. Όµως, το κάπνισµα, το αλκοόλ και τα παράνοµα ναρκωτικά εγκυµονούν πολλούς κινδύνους στην υγεία. Τέλος, αν ένα άτοµο µε ήδη µεταλλαγµένο DNA,λόγω της  αυξηµένης απελευθέρωσης αδρεναλίνης και κορτιζόλης, προσπαθεί να αντιµετωπίσει τα  ψυχολογικά τραύµατά του µε το κάπνισµα τότε ο κίνδυνος για καρκίνο µεγιστοποιείται. Επιπροσθέτως,  έρευνες δείχνουν ότι άτοµα που έχουν  4 ή περισσότερα τραύµατα, είναι κατά 2.5 φορές πιο πιθανά να αναπτύξουν καρκίνο και 3 φορές πιο πιθανά να αναπτύξουν καρδιολογικά νοσήµατα σε σύγκριση µε άτοµα που συναισθηµατικά δεν έχουν τραυµατιστεί. 

Οι ψυχικές  ασθένειες µπορούν να έχουν µια επίδραση παρόµοια µε τις σωµατικές ασθένειες. Ο χρόνιος πόνος ή µια σοβαρή πάθηση µπορεί να οδηγήσει τα άτοµα στην απόγνωση, καθώς  φαντάζονται το υπόλοιπο της ζωής τους να υποφέρουν από αυτή την πάθηση και τον πόνο χάνοντας τη θέλησή τους για ζωή. Για παράδειγµα η κατάθλιψη είναι µια πολύ συχνή παρενέργεια για ένα αριθµό ψυχικών ασθενειών ακόµα κι αν γνωρίζουν ότι η ασθένειά τους είναι διαχειρίσιµη.  

Αναµφίβολα, η θεραπεία ενός ψυχολογικού τραύµατος είναι η ψυχοθεραπεία. Και αυτό συµβαίνει γιατί η θεραπεία είναι η αντίθετη δυναµική στην αιτία που προκάλεσε αρχικά το τραύµα. Κατά την ψυχοθεραπεία ο ασθενής νιώθει ότι κάποιος τον σέβεται, τον ακούει και τον καταλαβαίνει ενώ χρόνια πριν ένιωθε να υποβαθµίζεται, να υποτιµάται και να εξευτελίζεται από τον κακοποιό του. Επίσης, κατά τη διάρκεια της  ψυχοθεραπείας ο ασθενής νιώθει ασφάλεια ενώ στο παρελθόν όταν ήταν παιδί ένιωθε φόβο και ανασφάλεια. Αντίθετα τώρα µπορεί να µιλά για τους στόχους του και ο θεραπευτής τον βοηθά να τους υλοποιήσει. Έτσι το ψυχολογικό τραύµα αρχίζει να επουλώνεται, καθώς η στήριξη και η ενθάρρυνση, καλλιεργεί   ένα αίσθηµα ατοµικής  αξίας, ασφάλειας και ηρεµίας στο άτοµο που δεν υπήρχε προηγουµένως λόγω του τραύµατος. 

Τη σηµαντικότητα της ψυχοθεραπείας αποδεικνύει και η ακόλουθη έρευνα. Ψυχολόγοι στη Γερµανία εργάστηκαν µε µια οµάδα προσφύγων από τη Μέση Ανατολή οι οποίοι είχαν την εµπειρία ενός τροµακτικού τραύµατος. Για την ακρίβεια, όταν οι ερευνητές ερεύνησαν το DNA τους βρήκαν ότι οι πρόσφυγες είχαν τόσες πολλές αλλαγές – διασπάσεις στο DNA τους, όσες και οι άνθρωποι που έχουν εκτεθεί σε µια έκρηξη ατοµικής βόµβας. Οι εφιάλτες που είχαν ήταν τροµαχτικοί, οι αναµνήσεις έντονες και αν και πολλοί πήραν ψυχιατρικά χάπια, εντούτοις δεν βρήκαν λύση στο πρόβληµά τους. Οι ερευνητές χώρισαν αυτά τα άτοµα σε δύο οµάδες και µελετήθηκαν οι µεταβολές στο DNA µε ή χωρίς ψυχοθεραπευτική παρέµβαση.

Οι µισοί από την οµάδα περίµεναν για θεραπεία, ενώ οι ψυχολόγοι άρχισαν ψυχοθεραπεία µε την άλλη µισή οµάδα για  µετατραυµατική αγχώδη διαταραχή. Το αποτέλεσµά ήταν ότι τα άτοµα που έπρεπε να περιµένουν δεν εµφάνισαν  καµιά αλλαγή στα συµπτώµατα  ή στο DNA τους, ενώ οι πρόσφυγες που δέχθηκαν ψυχοθεραπεία,  για την µετατραυµατική αγχώδη διαταραχή τους ((PTSD) όχι µόνο τα συµπτώµατα τους είχαν εξαφανιστεί, αλλά και το DNA τους ήταν  τόσο υγιές όσο και των ανθρώπων που δεν είχαν εκτεθεί καθόλου σε τραύµα! 

Οι θετικές επιπτώσεις από τη θεραπεία πάνω στη σωµατική υγεία, φαίνονται σε δεκάδες µελέτες. Όταν τα παιδιά ή οι ενήλικες αντιδρούν θετικά στη ψυχοθεραπεία το DNA τους µεταποιείται. Η θεραπεία έχει ως αποτέλεσµα τη βελτίωση στον τρόπο λειτουργίας του ατόµου.

Το ανοσοποιητικό σύστηµα λειτουργεί καλύτερα, οι φλεγµονές, το χρόνιο άλγος και η κατάθλιψη µειώνονται και ο εγκέφαλος µπορεί ακόµα να αναπτυχθεί στο ίδιο µέγεθος µε ανθρώπους που δεν είχαν ποτέ τραύµατα. Αν οι άνθρωποι, όντως αναπτύσσουν καρδιακές νόσους ή καρκίνο, οι ψυχολογικές παρεµβολές µπορούν να τους βοηθήσουν να επιβιώσουν περισσότερο.

To επόµενο βήµα είναι η αξιολόγηση. Το ψυχολογικό µοντέλο (Ρsychological Ιnjury Index) είναι µια προσέγγιση για να αξιολογηθούν οι ασθενείς  χαρτογραφώντας  όλα τους τα ψυχολογικά τραύµατα σε 4 µεγάλες ενότητες: παιδικά τραύµατα, τοξικό (ανυπόφορο) επαγγελµατικό χώρο, εξαιρετικά αγχώδη γεγονότα της ζωής και τραύµατα κατά την εφηβεία.

Πρόκειται για ένα χάρτη µε τους παράγοντες που είναι πιο πιθανοί να δώσουν το έναυσµα σε 7 από τις 10 κύριες αιτίες για τον πρόωρο θάνατο.  

Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι τα συστήµατα υγείας και η επιστηµονική κοινότητα που στόχο έχουν την προσφορά ποιοτικών υπηρεσιών υγείας πρέπει να στρέψουν την προσοχή τους στην ανίχνευση και θεραπεία των ψυχικών τραυµάτων των ανθρώπων. Το αίσθηµα της οµαδικής εργασίας είναι κρίσιµο γιατί, οι άνθρωποι θεραπεύουν ανθρώπους. 

Altius Mind Institute.