Σίγουρα θα έχετε ακούσει πολλές φορές την φράση: «Αφού την κακοποιεί, γιατί μένει μαζί του;» μιλώντας για μια γυναίκα που είτε είναι παντρεμένη είτε είναι σε σχέση με κάποιον σύντροφο που της ασκεί κακοποίηση. Αυτή η φράση συχνά λέγεται μαζί με άλλες επικριτικές φράσεις όπως: «Γιατί απλά δεν φεύγει;», «Εγώ σίγουρα δεν θα αποδεχόμουν τέτοια συμπεριφορά».

Οι παραπάνω φράσεις δημιουργούν έναν από τους βασικούς μύθους ο οποίος συντηρεί και συγκαλύπτει τη βία: ότι μια γυναίκα δε φεύγει από μία κακοποιητική σχέση από προσωπική επιλογή ή/και αδυναμία και για το λόγο αυτό θεωρείται συνυπεύθυνη. Ο εν λόγω μύθος φαίνεται να αγνοεί τις ψυχολογικές επιπτώσεις της χρόνιας κακοποίησης, οι οποίες λειτουργούν παραλυτικά για το άτομο που βιώνει τη βίαιη συμπεριφορά.

Στην όψη, μπορεί να φαίνονται τόσο απλά τα πράγματα, ώστε να πιστέψουμε ότι μια γυναίκα μπορεί απλά να μαζέψει τα πράγματα της και να φύγει. Αλλά στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλοί παράγοντες που παίζουν ρόλο στην απόφαση μιας γυναίκας να μείνει σε μια κακοποιητική σχέση.

Μερικοί από τους λόγους που μένει μια γυναίκα είναι:

• Γυναίκες που βρίσκονται σε μία κακοποιητική σχέση αναφέρουν πως νιώθουν εγκλωβισμένες. Αυτή η αίσθηση παρατηρείται  όταν σχηματίζεται ο αποκαλούμενος «κύκλος της βίας». Ο κύκλος της βίας στις σχέσεις ακολουθεί ένα προβλέψιμο μοτίβο: δημιουργία έντασης, οξεία βία ή φάση έκρηξης και φάση συμφιλίωσης. Κατά τη διάρκεια της δημιουργίας έντασης, το άγχος και τα προβλήματα επικοινωνίας αυξάνονται, οδηγώντας σε ένα ξέσπασμα κακοποίησης στη φάση της οξείας βίας, που περιλαμβάνει σωματική, συναισθηματική ή λεκτική βία. Ακολουθεί η φάση συμφιλίωσης, η οποία χαρακτηρίζεται από απολογίες, στοργή και υποσχέσεις για αλλαγή. Δυστυχώς, αυτή η περίοδος ηρεμίας είναι συχνά βραχυπρόθεσμη και ο κύκλος επανειλημμένα ξεκινάει από την αρχή.
• Καθήλωση στην κακοποιητική σχέση και απόσυρση από οποιαδήποτε προσπάθεια διαφυγής εξαιτίας των επιπτώσεων που προκαλεί η βία στην ψυχική υγεία της γυναίκας (πχ άγχος, κατάθλιψη, μετατραυματικό στρες, ψυχοσωματικά συμπτώματα).
• Έχουν δημιουργηθεί σκέψεις που δεν αντικατοπτρίζουν με ρεαλιστική όψη την πραγματικότητα, άρα η γυναίκα μπορεί να μην αναγνωρίζει την πραγματικότητα της κατάστασης.
• Ο σύντροφος καταστρέφει την αυτοεκτίμηση της γυναίκας, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η αντίληψη ότι δεν αξίζει ως άνθρωπος.
• Ο σύντροφος χρησιμοποιεί τον εκφοβισμό ως τρόπο ελέγχου. Η γυναίκα μπορεί να νιώθει φόβο γιατί ο άντρας χρησιμοποιεί διάφορες απειλές, π.χ. ότι θα την βλάψει σωματικά ή ότι δεν θα της επιτρέψει να ξαναδεί τα παιδιά της, ως μέσο που αποσκοπεί να την κάνει να μείνει.
• Η γυναίκα μπαίνει σε ρόλο «σωτήρα» και θέλει να βοηθήσει τον σύντροφο της. Πιστεύει ότι αν μείνει μαζί του θα τον αλλάξει.
• Αν το ζευγάρι έχει παιδιά, η γυναίκα μπορεί να μένει για τα παιδιά. Μπορεί να θέλει τα παιδιά να μεγαλώσουν και με τους δύο γονείς ή για να τα προστατέψει από τον σύντροφο της.
• Αν η γυναίκα έχει μεγαλώσει σε ενδοοικογενειακή βία τότε έχει μια λανθασμένη εικόνα για τον εαυτό και για τις υγιείς σχέσεις.
• Η γυναίκα μπορεί να μένει για τις προσδοκίες της κοινωνίας ή της οικογένειας της. Ακόμη, μπορεί να δέχεται πίεση από την οικογένεια της ότι πρέπει να μείνει με τον σύντροφο της.
• Η γυναίκα επίσης μπορεί να μένει με τον σύζυγο της για θρησκευτικούς λόγους, όπως θρησκευτικές πεποιθήσεις που υποστηρίζουν τη διατήρηση του γάμου με κάθε κόστος, ακόμη και στην εμφάνιση κακοποιητικών συμπεριφορών.
• Η γυναίκα μπορεί να μένει για οικονομικούς λόγους, π.χ. αν δεν είναι οικονομικά ανεξάρτητη. Αυτό είναι πολύ πιθανό σε σχέσεις όπου υπάρχει οικονομική βία.
• Ένας τρόπος που ασκεί έλεγχο ο άντρας στην γυναίκα είναι η απομόνωση από την οικογένεια και τους φίλους. Έτσι η γυναίκα νιώθει ότι δεν έχει στήριξη από κανέναν, άρα παραμένει στο κακοποιητικό περιβάλλον.
• Ο σύντροφος χρησιμοποιεί το «gaslighting», που είναι ένα είδος ψυχολογικής βίας που κάνει το θύμα να αμφισβητεί την ίδια την λογική του. Π.χ. ο άντρας μπορεί να πει φράσεις όπως: «Είσαι υπερβολικά ευαίσθητη», «Δεν σου είπα ποτέ κάτι τέτοιο», «Τα βγάζεις όλα από την φαντασία σου».
• Φόβος για το άγνωστο. Η γυναίκα μπορεί να φοβάται τι θα συμβεί αν φύγει από την σχέση, σκεπτόμενη τη μοναξιά, έναν άλλο σύντροφο που ίσως ασκεί κακοποίηση, οικονομικά ζητήματα, απομόνωση και άλλα.
• Παραπληροφόρηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση λόγω παραπληροφόρησης, όπως ο φόβος ότι θα κατηγορηθεί για απαγωγή παιδιών αν φύγει με τα παιδιά της.
• Δυσπιστία προς την αστυνομία. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στις αρχές επιβολής του νόμου μπορεί να αποτρέψει τη γυναίκα από το να αναζητήσει βοήθεια ή να καταγγείλει την κακοποίηση, κάτι που συμβάλλει στην αίσθηση παγίδευσής της.
• Πρακτικοί λόγοι όπως η στέγαση, η οικονομική σταθερότητα και η φροντίδα των παιδιών συχνά αποτελούν σημαντικά εμπόδια στην έξοδο από μια κακοποιητική σχέση.
• Η γυναίκα που αντιμετωπίζει μεταναστευτικές προκλήσεις ή γλωσσικά εμπόδια μπορεί να αισθάνεται ιδιαίτερα ευάλωτη.
• Η γυναίκα με κάποια αναπηρία μπορεί να αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια συμπεριλαμβανομένης της εξάρτησης από το φροντιστή, της περιορισμένης κινητικότητας και της έλλειψης προσβάσιμων πόρων.

Μαθαίνοντας και κατανοώντας τα παραπάνω, μπορεί να γίνει αντιληπτό ότι οι λόγοι που μένει μια γυναίκα είναι πολύπλοκοι και αναγνωρίζουμε ότι η κάθε περίπτωση είναι μοναδική. Έτσι είναι σημαντικό και αναγκαίο να έχουμε πιο πολλή ενσυναίσθηση για μια γυναίκα που βιώνει μια κακοποιητική σχέση.

Ακόμη, υπογραμμίζεται η σημασία της αναζήτησης επαγγελματικής βοήθειας, όπως είναι η στήριξη από ψυχολόγο/ψυχοθεραπευτή (Κλινικό, Συμβουλευτικό κ.α.), με σκοπό την ψυχική ενδυνάμωση, την επεξεργασία σκέψεων και συναισθημάτων καθώς και την ανάπτυξη δεξιοτήτων για δημιουργία υγιών σχέσεων. Πέρα από την ατομική θεραπεία, η ομαδική θεραπεία, ακόμη, μπορεί να προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για τα άτομα που έχουν βιώσει κακοποίηση να συνδεθούν με άλλα άτομα που έχουν υποστεί παρόμοιες εμπειρίες, σε ένα ασφαλές περιβάλλον με κατανόηση και υποστήριξη.

Θα ήταν καλό να αναλογιστούμε… στο επόμενο άκουσμα ενός κακοποιητικού βιώματος μίας γυναίκας, μια πιο καίρια ερώτηση, όπως : «Γιατί η βία αυξάνεται;». Ακόμη μια ερώτηση που οφείλουμε να κάνουμε είναι: «Γιατί μεγάλο μέρος της κοινωνίας παραμένει σιωπηλό και επιτρέπει στην κακοποίηση να συνεχίζεται;»

(Σε αυτό το άρθρο, όταν γίνεται αναφορά στη “γυναίκα”, υποδηλώνει τον σύντροφο που βιώνει κακοποίηση, ενώ όταν αναφερόμαστε στον “άντρα” ΄η “σύντροφο”, υποδηλώνει τον σύντροφο που ασκεί κακοποιητικές συμπεριφορές. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι σε μια σχέση η κακοποίηση είναι μια συμπεριφορά που μπορεί να εκδηλωθεί από άτομα οποιουδήποτε φύλου και η επιλογή της ορολογίας εδώ γίνεται για λόγους σαφήνειας στο συγκεκριμένο πλαίσιο.)

Αλεξάνδρα Χαραλάμπους, Κλινική Ψυχολόγος

Τζούλη Μιχαήλ, Φοιτήτρια Ψυχολογίας