Σαν πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας μεγαλώσαμε με ένα μεγάλο βάρος και ένα έμφυτο πόνο στη ψυχή μας, αφού πριν από σχεδόν μισό αιώνα, η Κύπρος χωρίστηκε στα δύο. Πριν 49 χρόνια, ένα πρωινό βούιξαν οι σειρήνες πολέμου, όταν ο Τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί. Σχεδόν ένα μήνα μετά, το 36,2% της Κύπρου θεωρείτο κατεχόμενο, αφήνοντας 150.000 Ελληνοκύπριους και 60.000 Τουρκοκύπριους πρόσφυγες, καθώς και 20.000 εγκλωβισμένους. Και τα υπόλοιπα ανήκουν στην ιστορία…

Μετά το γεγονός αυτό, τα νέα παιδιά μεγάλωσαν μαθαίνοντας για τη μαύρη ιστορία της Κύπρου στα σχολεία, μεσήλικες έγραψαν βιβλία, ποιήματα και τραγούδια για τον πόλεμο, παππούδες και γιαγιάδες μέχρι σήμερα μοιράζονται τις προσωπικές ιστορίες τους στα εγγόνια τους, σε άλλους συγγενείς και φίλους, σε οικογενειακά τραπέζια και καφενεία. Αυτό αποτελεί σημαντικό κομμάτι της συνεχούς επανεξέτασης της ιστορίας, αλλά και της θεραπείας του τραύματος του Κυπριακού λαού. Σύμφωνα με έρευνες, η εποικοδομητική αφήγηση ιστοριών βοηθά στην αναγνώριση ενός τραύματος και αυξάνει την πιθανότητα επούλωσης αυτού, αλλά και την ανθεκτικότητα προς τις άβολες αναμνήσεις (Rodi-Risberg, 2018).

Ωστόσο, ένας πόλεμος, μπορεί να δημιουργήσει τραύματα τα οποία να μην μπορούν να επουλωθούν με μια απλή αφήγηση ιστοριών στους φίλους και συγγενείς. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τα τραύματα να προκαλέσουν διάφορες μακροχρόνιες διαταραχές. Για παράδειγμα, η μετά-ανάλυση σε μια παγκόσμια έρευνα των Hoppen και Morina (2019), έδειξε πως περίπου τα 354 εκατομμύρια ενήλικων επιζώντων πολέμου υποφέρουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες ή/και σοβαρή κατάθλιψη, καθώς 117 εκατομμύρια από αυτούς υποφέρουν και από τις δύο ψυχοπαθολογικές διαταραχές συγχρόνως. Σε τοπικό επίπεδο, το 22% των μελών από Ελληνοκυπριακές προσφυγικές οικογένειες βρέθηκαν να υποφέρουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες (Killian & Agathangelou, 2017). Το ποσοστό αυτό δεν ακούγεται και τόσο μεγάλο. Όχι όμως όταν το συγκρίνεις με το 0% των μελών από μη-προσφυγικές οικογένειες Ελληνοκυπρίων που υποφέρουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Συνεπώς, τα άτομα που μπορούν να επηρεαστούν δεν είναι μόνο τα μέλη των οικογενειών που πέρασαν πόλεμο, αλλά και ο γενικός πληθυσμός ο οποίος εκτίθεται σε ένα τραυματικό γεγονός όπως αυτό. Επομένως, μια διαταραχή μετατραυματικού στρες μπορεί να αναπτυχθεί όχι μόνο με άμεσο, αλλά και με έμμεσο τρόπο. Παραδείγματος χάριν, ένα χρόνο μετά την τρομοκρατική επίθεση στους δίδυμους πύργους στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, άτομα που εκτέθηκαν υπερβολικά στο γεγονός μέσω ειδήσεων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, έδειξαν να έχουν παρόμοια δομή συμπτωμάτων διαταραχής μετατραυματικού στρες με άτομα τα οποία ήταν άμεσα εκτεθειμένοι στην επίθεση (Suvak et al., 2008). Αυτό μπορεί να ξυπνήσει ερωτήματα σχετικά με το πόσο ψυχικά τραυματισμένες αναπτύσσονται οι γενιές μετά το 1974, αφού όπως αναφέρουν οι Eyerman et al. (2011) στο βιβλίο τους, “Narrating Trauma: on the impact of collective suffering”,  υπάρχουν πολλαπλές τελετουργίες όσον αφορά την υπενθύμιση του πολέμου στη καθημερινή ζωή του πληθυσμού της Κύπρου.

Υπό το φως των αναφερόμενων στατιστικών και φαινομένων, είναι άξιο να μελετήσουμε με ένα πιο λεπτομερή φακό τις ακριβείς πτυχές μιας διαταραχής μετατραυματικού στρες. Αρχικά, με βάση το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (American Psychiatric Association, 2013) μερικά από τα συμπτώματα που μπορούν να παρατηρηθούν είναι τα εξής:

• Αναβιώσεις στις οποίες το άτομο νιώθει ή δρα σαν να έχει ξανασυμβεί το τραυματικό γεγονός/ Επανειλημμένα ενοχλητικά όνειρα στα οποία το περιεχόμενο και/ή το συναίσθημα συνδέονται με το τραυματικό γεγονός/ Επανειλημμένες, ακούσιες και ενοχλητικές μνήμες του τραυματικού γεγονότος. (+ Αποφυγή/ προσπάθειες αποφυγής αυτών)
• Επίμονες και υπερβολικές αρνητικές πεποιθήσεις/προσδοκίες (π.χ. «Είμαι κακός», «ο κόσμος είναι εντελώς επικίνδυνος», «δεν μπορείς να εμπιστεύεσαι κανένα») και καταστάσεις (π.χ., φόβος, τρόμος, θυμός, ενοχή ή ντροπή)
• Επίμονη αδυναμία να βιώσει θετικά αισθήματα (π.χ. αδυναμία να βιώσει ευτυχία, ικανοποίηση ή να νιώσει αισθήματα αγάπης)
• Εκρήξεις θυμού, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, δυσκολία συγκέντρωσης, υπερβολική απάντηση στο ξάφνιασμα, υπερεπαγρύπνηση, διαταραχή ύπνου.

 Αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα των ψυχολογικών επιπτώσεών του πολέμου του 74’, ακόμη και αν αυτές οι επιπτώσεις δεν είναι υπό την επίγνωση των ανθρώπων που επηρεάστηκαν, θα πρέπει να εξετάσουμε τρόπους θεραπείας και αντιμετώπισής τους.

Το Αμερικάνικο Υπουργείο Αμύνης και Βετεράνων έπειτα από ανακοίνωση τους, υποχρέωσαν όλους τους βετεράνους να λάβουν ατομική θεραπεία και συγκεκριμένα Θεραπεία Γνωσιακής Επεξεργασίας (Hoge, 2011). Ατομικές θεραπείες για μετατραυματικό στρες σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία δείχνουν να θεραπεύουν το 60% με 80% των βετεράνων που ολοκληρώνουν την θεραπεία (Monson et al., 2006; Schnurr et al., 2007), καθώς άτομα που δεν υπηρέτησαν στον πόλεμο έδειξαν να ωφελούνται ακόμη περισσότερο από τη ψυχοθεραπεία και μόνο (Watts et al., 2013).

Ένα άλλο είδος θεραπείας που μπορεί να θεωρηθεί  πιο προσιτό για άτομα τα οποία νιώθουν μόνα τους σε ένα σκληρό συναισθηματικό αγώνα, είναι η Ομαδική Θεραπεία. Στην έρευνά τους, οι Levi et al. (2017) , έδειξαν ότι η Ομαδική Θεραπεία σχετίζεται αρνητικά με συμπτώματα μετατραυματικού στρες και κατάθλιψης στους βετεράνους. Αυτό σημαίνει πως αυξάνοντας την Ομαδική Θεραπεία, μειώθηκαν τα μετατραυματικά και καταθλιπτικά συμπτώματα, παραμένοντας μειωμένα ακόμα και μετά τους 12 μήνες επανεξέτασης των βετεράνων.

Ως εκ τούτου, συνίσταται άτομα και οικογένειες που εκτέθηκαν με άμεσο ή έμμεσο τρόπο στον πόλεμο να ζητήσουν βοήθεια αρχικά από τον προσωπικό τους γιατρό και μετέπειτα από ειδικούς ψυχικής υγείας. Οι ειδικοί με τη σειρά τους θα παραπέμψουν τα άτομα αυτά στις ιδανικότερες θεραπείες για τους ιδίους.

Φαίδωνας Δημητρίου

Φοιτητής Ψυχολογίας

Altius Mind Institute